ΤΕΥΧΟΣ 59

Ιούνιος-Αύγουστος ‘ 97

Σταυρωθέντα τε υπέρ ημών

Δι’ ημάς τους ανθρώπους και δια την ημετέραν σωτηρίαν” ο Θεός διάλεξε ένα δρόμο για να έρθει κοντά μας, τον Σταυρό, που αντίστροφα είναι δρόμος για να βρει ο άνθρωπος το αρχέτυπό του. Πρόκειται για μυστήριο ακατάληπτο και φοβερό. « Και ο Σταυρός ην εν τοις προγενεστέροις και προ του τελεσθήναι”, “και ουδείς ποτέ κατηλλάγη τω Θεώ χωρίς της του Σταυρού δυνάμεως” (Άγ. Γρηγ. Παλαμά, Φιλ. 11). Όλα τα μυστήρια της Εκκλησίας, που είναι ο αγιασμός των πιστών, γίνονται με την ενέργεια του Σταυρού: “παράδεισος άλλος εγνώσθη, η εκκλησία ως πριν, ξύλον έχουσα ζωηφόρον, τον Σταυρόν σου Κύριε, εξ ου δια προσψαύσεως, αθανασίας μετέχομεν”. Ο άνθρωπος διάλεξε τον θάνατο, την εξουσία του πονηρού. Η απάντηση αγάπης του Θεού σ’ αυτήν την τρέλα είναι ο Σταυρός. Το μυστήριο της του Θεού φιλανθρωπίας, το όπλο κατά του μισάνθρωπου, του μόνου εχθρού. Δεν στήθηκε για να καταδικάσει ή να κυριαρχήσει στανικά στον άνθρωπο. Αλλά ήρθε να οδηγήσει την ανθρώπινη ελευθερία, να φωτίσει το νόημα της ζωής, να επαναφέρει την ελπίδα στον κόσμο. Ο Άγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός διδάσκει ότι κάθε πράξη και κάθε θαύμα του Χριστού είναι θείο και θαυμαστό, αλλά το πιο θαυμαστό απ’ όλα είναι ο τίμιος Σταυρός Του, γιατί αυτός δάμασε τον θάνατο, γύμνωσε τον Άδη, έφερε την ανάσταση, άνοιξε την πύλη του παραδείσου, μας έκανε παιδιά του Θεού.

Η ζωή του χριστιανού δεν εξαντλείται στα όρια του καλού και του κακού, της αυτόνομης ηθικής. Έχει να κάνει με την μετάνοιά μας, την πίστη μας στο πρόσωπο του Χριστού, την εμπιστοσύνη που δείχνουμε σ’ Αυτόν, που για χάρη μας σταυρώθηκε. “Σωζώμεθα ου νόμω αλλά τω οικτω τω θείω”^. “ουκ εστι μισθός έργων η Βασιλεία των ουρανών, αλλά πιστοίς δούλοις ητοιμασμένη”^. “μη ζήτει την τελειότητα εν αρεταίς ανθρωπίνοις, η γαρ τελειότης εν τω Σταυρώ του Χριστού εγκέκρυπται” (Α΄ Φιλοκ. 98, 109, PG 83, 413).

Οι δύο ληστές οι συσταυρωθέντες καθρεφτίζουν όλο τον κόσμο. Όλοι ανεξαιρέτως είμαστε ληστές ανεξάρτητα αν σωζόμαστε με τη μετάνοια ή αρνούμεθα τη σωτηρία με την αμετανοησία μας. “Εν μέσω δύο ληστών ζυγός δικαιοσύνης ευρέθη ο Σταυρός σου”. “Προ μεν γαρ του Σταυρού, εκέκρυπτο ο περί μετανοίας ζυγός... μετά δε τον Σταυρόν, φανερός πάσι γέγονε” (Α΄ Φιλοκ. 208).

Όλο το μυστήριο της οικονομίας του Σταυρού βρίσκεται στο γεγονός ότι στο ξύλο του Σταυρού καρφώθηκε ο Βασιλεύς της Δόξης και το μετέτρεψε σε δένδρο ζωής, σε σημείο δόξας, σε δύναμη ελπίδος, σε πηγή αναστάσεως.

Ο Τρίτος Ναός

Οι πρόσφατες ταραχές στην Ιερουσαλήμ, ανάμεσα στους Ισραηλινούς και στους Παλαιστίνιους, φέρνουν και πάλι στην επιφάνεια το σημαντικό ζήτημα του καθεστώτος της Ανατολικής Ιερουσαλήμ. Όπως είναι γνωστό, οι Ισραηλινοί κατέλαβαν την παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ τον Ιούνιο του 1967, με τον περίφημο πόλεμο των έξι ημερών. Η ανακατάληψη του Δυτικού τείχους, ή αλλιώς τείχους των δακρύων, σήμανε για πολλούς Εβραίους όχι απλώς ένα σημαντικό γεγονός, αλλά την ίδια την αρχή της εποχής του αναμενόμενου Μεσσία...

Τα γεγονότα αυτά, βέβαια, δεν έχουν ενδιαφέρον μόνον για τους Εβραίους, αλλά και για τους Χριστιανούς, αφού πολλές προφητείες της Ιουδαϊκής παράδοσης είναι κοινές και στη Χριστιανική παράδοση, αν και η ερμηνεία των προφητειών, προφανώς διαφέρει. Αυτό που για τους Εβραίους θα σημάνει την εγκαθίδρυση μιας εγκόσμιας βασιλείας και την εκπλήρωση των Μεσσιανικών τους προφητειών, για τους αληθινούς Χριστιανούς θα είναι η απαρχή της βασιλείας του Αντιχρίστου, η τελευταία φάση των ωδίνων, πριν από την Δεύτερη έλευση του αληθινού μας Σωτήρα. Ας δούμε, λοιπόν, σύντομα, τα ιστορικά γεγονότα.

Στο ανατολικό τετράγωνο της παλαιάς πόλης της Ιερουσαλήμ, σύμφωνα με την παράδοση, βρίσκονται τα ερείπια του πρώτου Ναού των Εβραίων, που έκτισε ο βασιλιάς Σολομών, καθώς και του δεύτερου Ναού, που κατέστρεψαν οι Ρωμαίοι, το 70μ.Χ. Μετά την καταστροφή της πόλης από τους Ρωμαίους, οι Εβραίοι σκορπίστηκαν στην εξορία, μακριά από τα πάτρια εδάφη, τα οποία καταπατήθηκαν από αμέτρητους κατακτητές και γνώρισαν δεκάδες πολέμους και μεγάλη αιματοχυσία, επί είκοσι αιώνες. Το όρος του Ναού μετατράπηκε σε μουσουλμανικό ιερό, αφού κατά την παράδοση του Ισλάμ, από το σημείο εκείνο ο προφήτης Μωάμεθ αναλήφθηκε στους ουρανούς. Εκεί, οι Μουσουλμάνοι έκτισαν δύο τζαμιά, το περίφημο Αλ Ακτσά, με τον ασημένιο τρούλο και το θολωτό τζαμί (Dome of the Rock) με τον χρυσό τρούλο. Δεν πρόκειται μόνο για τον ιερότερο τόπο του Ισλάμ μετά τη Μέκκα, αλλά και σημείο και μαρτυρία της Παλαιστινιακής διεκδίκησης επί της ανατολικής Ιερουσαλήμ, που οι Παλαιστίνιοι επιθυμούν να καταστήσουν πρωτεύουσα στο κράτος που επιδιώκουν να φτιάξουν στην περιοχή.

Κατά τον πόλεμο του 1967, Ισραηλινοί αλεξιπτωτιστές κατέλαβαν και το όρος του Ναού. Αν και οι Εβραίοι πάτησαν τα δύο τζαμιά, η Ισραηλινή σημαία δεν κυμάτισε για πολύ σ’ αυτά. Ο υπουργός άμυνας του Ισραήλ, ο Μοσέ Νταγιάν, αν και σκληρός στρατηγός και νικητής του πολέμου, αποφάσισε να παραχωρήσει δικαιώματα στους Μωαμεθανούς, προκειμένου να εξευμενίσει τον αραβικό κόσμο. Μετά από συνομιλίες, το στάτους κβό στο όρος του Ναού διαμορφώθηκε ως εξής: Αν και θεωρείται εβραϊκό έδαφος, η διαχείριση του όρους παραχωρήθηκε πλήρως στους μουσουλμάνους. Στους Εβραίους απαγορεύτηκε κάθε ανοιχτή θρησκευτική εκδήλωση στην οριοθετημένη αυτή περιοχή. Επιπλέον, αργότερα, αμφισβητήθηκε στους Εβραίους και το ίδιο το δικαίωμα της εισόδου στο χώρο των ερειπίων των αρχαίων ναών, για το φόβο μήπως κατά λάθος εισέλθουν εκεί που βρισκόταν τα άγια των αγίων. Η ακριβής θέση αυτού του σημείου δεν είναι γνωστή.

Έτσι, για μια ακόμη φορά οι Εβραίοι εξορίστηκαν από τον ιερότερο τόπο της παράδοσής τους. Η πικρία των ενσυνείδητων πιστών είναι μεγάλη. Αν και οι κοσμικές αρχές του κράτους του Ισραήλ υπήρξαν μέχρι σήμερα αδιάφορες στην προσδοκία της αποκατάστασης του όρους του Ναού, ως τόπου λατρείας των απανταχού της γης Εβραίων, δεν υπάρχει πιστός Ισραηλίτης που να μην προσβλέπει με ελπίδα σ’ αυτήν την εκπλήρωση του Ιουδαϊκού ονείρου: “κολληθείτω η γλώσσα μου τω λάρυγγί μου, εάν μη σου μνησθώ Ιερουσαλήμ”...

Σύμφωνα με την Ιουδαϊκή παράδοση, η εκπλήρωση της θείας υπόσχεσης προς τον περιούσιο λαό θα ολοκληρωθεί όταν οι Εβραίοι επισυναχθούν και πάλι στη γη της επαγγελίας, όπου ο Θεός τους οδήγησε μετά την Αιγύπτια αιχμαλωσία. Η εγκόσμια βασιλεία και κυριαρχία των Εβραίων θα κορυφωθεί, όταν φανεί βασιλιάς από το γένος Δαυίδ, που τη λαμπρή του παρουσία θα αναγνωρίσουν και θα προσκυνήσουν όλοι οι λαοί. Σημάδι της παρουσίας του εγκόσμιου αυτού βασιλιά θα είναι το χτίσιμο και πάλι του Ναού, του “Τρίτου Ναού”, όπως τον αποκαλούν, που θα αναγεννήσει, όπως πιστεύουν, την πνευματική τους παράδοση. Θα αποτελέσει το εστιακό σημείο προσκύνησης και συγκέντρωσης των Εβραίων, καθώς και την απτή απόδειξη της θείας παρουσίας.

Υπάρχουν, σήμερα, πολλές ομάδες πιστών Ισραηλινών, που εργάζονται πυρετωδώς για το κτίσιμο του Τρίτου Ναού. Οι προεργασίες είναι πολλές, γιατί το τυπικό που σχετίζεται με το Ναό είναι εξαιρετικά πολύπλοκο. Ήδη έχουν συγκροτηθεί σχολές, που προετοιμάζουν τους μελλοντικούς ιερείς. Κατασκευάζονται τα σκεύη, αλλά και ολόκληρα τμήματα του οικοδομήματος, έτοιμα να τοποθετηθούν την κατάλληλη ώρα. Εξετάζονται τα θέματα που σχετίζονται με τις θυσίες των ζώων και γίνονται μελέτες για την ακριβή τοποθεσία του ιερού.

Όμως, το πρόβλημα της Ισλαμικής κατοχής του ιερού τόπου παραμένει άλυτο. Οι Παλαιστίνιοι είναι έτοιμοι να επαναστατήσουν σε κάθε σημάδι αλλαγής των συμφωνηθέντων. Ανάμεσα στους φανατικούς Εβραίους γίνεται συνείδηση ότι μόνο με τη βία θα καταφέρουν να πάρουν πίσω τον τόπο του Ναού. Γι’ αυτό και τα περιστατικά βίας και αιματοχυσίας δεν είναι καθόλου σπάνια στην ανατολική Ιερουσαλήμ τα τελευταία χρόνια. Επιθέσεις ενόπλων, βομβιστικές προσπάθειες, πυρκαγιές, σημαδεύουν συχνά τους χώρους γύρω από τα δύο μουσουλμανικά τεμένη του όρους του Ναού. Ακόμη και η δολοφονία του Ισραηλινού πρωθυπουργού Γιτζάκ Ράμπιν, από φανατικό Εβραίο, πριν ένα χρόνο, πρέπει να γίνει κατανοητή μέσα στο πλαίσιο αυτής της βίαιης διαμάχης. Βαθιά μέσα στην ψυχή τους οι πιστοί Εβραίοι θεωρούν ότι “όποιος ελέγχει την ανατολική Ιερουσαλήμ, αυτός είναι ο κύριος του Ισραηλινού κράτους”.

Οι πρόσφατες αιματηρές ταραχές στην Ιερουσαλήμ ξέσπασαν από μια φαινομενικά ασήμαντη αιτία. Το 1983 μια ομάδα ραβίνων άνοιξε κρυφά ένα υπόγειο τούνελ, που διασχίζει τα θεμέλια της παλιάς πόλης, παράλληλα προς το δυτικό τείχος. Οι ραβίνοι προσπαθούσαν να ανακαλύψουν τα θεμέλια του αρχαίου Ναού, χωρίς να εγείρουν τις υποψίες των μουσουλμάνων. Ισχυρίστηκαν μάλιστα, ότι σε κάποιο από τα υπόγεια διαμερίσματα αντίκρισαν την Κιβωτό της Διαθήκης, που έχει χαθεί από αρχαιοτάτων χρόνων. Το τούνελ αυτό άνοιξε πριν από καιρό για τους τουρίστες, και πρόσφατα οι Ισραηλινοί το επέκτειναν ανοίγοντας ακόμη μία έξοδο, στη βόρεια μεριά του. Προφανώς ήταν μια κίνηση της νέας συντηρητικής κυβέρνησης του πρωθυπουργού Νετανιάχου, που σκοπό είχε να τονίσει την ισραηλινή διεκδίκηση στην ανατολική μεριά της παλιάς πόλης. Το συμβάν αυτό ήταν αρκετό για να ξεσπάσει η χειρότερη αιματοχυσία που γνώρισε η Ιερουσαλήμ και όλο το Ισραήλ, από τον πόλεμο των έξι ημερών.

Βλέπουμε, λοιπόν, τα τελευταία χρόνια, να ξετυλίγονται τα γεγονότα που οδηγούν στην ολοκληρωτική εκπλήρωση της προφητείας του Χριστού, που σχετίζεται με τα τέλη των καιρών: “Και έσται Ιερουσαλήμ καταπατουμένη υπό των εθνών έως αν πληρωθώσι καιροί εθνών”.

Θεοδόσιος ο Μέγας.

Κατά τη βασιλεία των αυτοκρατόρων μετά τον Ιουλιανό τον παραβάτη η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και η Εκκλησία περιήλθαν σε δυσχερή θέση, υπό την πίεση ισχυρών αντιπάλων^. η μεν αυτοκρατορία δέχτηκε την επίθεση των Γότθων η δε εκκλησία των αιρέσεων του Αρείου και του Μακεδόνιου.

Τη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας ανέλαβε ο ικανός στρατηγός Θεοδόσιος (379-395 μ.Χ.) γεννημένος το 347 μ.Χ. στη Γαλικία από οικογένεια χριστιανική. Το πρόβλημα των Γότθων ο Θεοδόσιος το έλυσε με τρόπο ειρηνικό, αναγνωρίζοντας το μάταιο και μακροχρόνιο του αγώνα κατά των επιδρομέων. Επέτρεψε στους Γότθους να εγκατασταθούν σε ορισμένες περιοχές της αυτοκρατορίας (Παιονία, σημερινή Ουγγαρία και Κάτω Μοισία, σημερινή Βουλγαρία) υπό το καθεστώς της “αυτόνομης υποτέλειας” με αντάλλαγμα την ενίσχυση από αυτούς του Βυζαντινού στρατού. Παρότι οι νεώτεροι ιστορικοί επικρίνουν το μέτρο αυτό, οι σύγχρονοί του το θεώρησαν σωστό, γιατί μετέτρεψε τους βάρβαρους Γότθους σε ειρηνικούς γεωργούς και συμμάχους του Κράτους.

Ο Θεοδόσιος, ζηλωτής ορθόδοξος ο ίδιος, πολέμησε με αποφασιστικότητα αλλά και αυταρχισμό τις αιρέσεις. Με διάταγμα που εξέδωσε στη Θεσσαλονίκη στις 27 Φεβρουαρίου του 380 μ.Χ. όρισε ως επίσημη θρησκεία του κράτους την ορθόδοξη χριστιανική και αξίωσε από όλους τους υπηκόους την αφοσίωση στο αληθινό δόγμα. Όποιος δεν αποδεχόταν το ορθόδοξο δόγμα ήταν υπόλογος με την κατηγορία ότι “υπεστήριζε την ατιμίαν των αιρετικών δογμάτων”, ενώ η εγκατάλειψη της χριστιανικής πίστεως ονομάστηκε αποστασία και χαρακτηρίστηκε ως αξιόποινο αδίκημα.

Το 381 μ.Χ. ο Θεοδόσιος συνεκάλεσε στην Κωνσταντινούπολη τη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο (για την οποία θα γίνει ιδιαίτερη μνεία στο επόμενο άρθρο). Σημαντικά διατάγματα ακολούθησαν αργότερα (391-392) με τα οποία απαγορεύτηκαν η λατρεία των ειδώλων, οι θυσίες ζώων και οι μαντείες, δημεύθηκαν οι χώροι των ειδωλολατρικών ναών και αποπέμφθηκαν οι εθνικοί ιερείς. Την εποχή αυτή, ακόμη, συστηματοποιήθηκε η παρακώλυση της τέλεσης αθλητικών αγώνων με αποκορύφωμα την κατάργηση των Ολυμπιακών Αγώνων και του ειδωλολατρικού τυπικού που τους ακολουθούσε. Τα μέτρα του αυτοκράτορα εστράφησαν και κατά των αιρετικών, των οποίων οι ναοί παραδόθηκαν με νόμο του κράτους στην Ορθόδοξη λατρεία.

Η πολιτική αυτή του Θεοδοσίου κατέστησε δυνατή για ένα διάστημα την θρησκευτική ησυχία. Πολλοί βαφτίζονται και χιλιάδες πιστοί επιδιώκουν την αφοσίωση στο Θεό, καταφεύγοντας στα μοναστήρια και στις ερήμους.

Ο Θεοδόσιος αγάπησε και εξύψωσε τη Βασιλεύουσα Πόλη. Αυτός την ονόμασε Νέα Ρώμη, την επέκτεινε, την οχύρωσε και την κόσμησε με πλατείες, δρόμους και αγορές (fοrum). Μέχρι σήμερα σώζεται ο εντυπωσιακός οβελίσκος που έστησε στον Ιππόδρομο.

Ο Θεοδόσιος είχε, ωστόσο, να αντιμετωπίσει αρκετές εσωτερικές μικροεπαναστάσεις και εξεγέρσεις. Μία από αυτές κατέληξε στις σφαγές της Θεσσαλονίκης, το 390 μ.Χ., που προκάλεσαν γενικό αποτροπιασμό. Είναι πάντως, γεγονός ότι ο αυτοκράτορας μετανόησε και δέχθηκε επιτίμιο από τον επίσκοπο Μεδιολάνων Αμβρόσιο.

Η ιστορική έρευνα τον ονομάζει Μέγα για τις υπηρεσίες που προσέφερε στην αυτοκρατορία και στην εκκλησία. Ο ίδιος έχοντας κλονισμένη υγεία και καταπονημένος από την εκστρατεία που είχε αναλάβει κατά των σφετεριστών του Δυτικού τμήματος της Αυτοκρατορίας πεθαίνει στις 17 Ιανουαρίου το 395 μ.Χ., λίγο μετά τη μεγάλη νίκη του και την οριστική ειρήνευση του κράτους.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ